Kiedyś wielki polski Papież Jan Paweł II mówił o dwóch płucach chrześcijaństwa: wschodnie – prawosławie i zachodnie – katolicyzm. Pomiędzy płucami jest zawsze serce – protestantyzm, który od 490 lat jest obecny zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Człowiek nie może żyć tylko o dwóch płucach, bez serca, ale serce, które jest motorem życia, nie może istnieć bez płuc.
Podczas, gdy katolicyzm i prawosławie są stosunkowo dość jednolite teologicznie, protestantyzm dzieli się teologicznie na kilka wyznań. Najbardziej teologicznie podzielony jest protestantyzm, jeśli chodzi o naukę o sakramentach: Sakrament Chrztu Świętego i Sakrament Ołtarza. Protestantów dzieli nauka o Sakramencie Chrztu św. tak daleko, że np. chrześcijańskie wyznania o kierunku baptystycznym, zielonoświątkowym i adwentystycznym nie uznają chrztu świętego niemowląt dokonanego w Kościołach luterańskich, reformowanych,
metodystycznych i anglikańskich. Jeszcze bardziej dzieli protestantów nauka o Sakramencie Ołtarza na: luteranizm, kalwinizm, zwinglianizm, oraz metodyzm i anglikanizm. Jeśli chodzi o Sakrament Eucharystii najbardziej zbliżony do prawosławia i katolicyzmu jest luteranizm, pośrodku jest anglikanizm, kalwinizm i metodyzm, a na przeciwległym krańcu zwinglianizm z tzw. Kościołami ewangelikalnymi. Sakrament Eucharystii w wymienionych Kościołach posiada różne nazwy, takie jak:
Sakrament Ołtarza, Wieczerza Pańska, Wieczerza Święta, Komunia Święta, czy Eucharystia.

LUTERAŃSKA NAUKA O EUCHARYSTII
W teologii luterańskiej „Sakrament to obrzęd święty ustanowiony przez samego Jezusa Chrystusa, w którym pod widzialnymi znakami udzielana jest niewidzialna łaska Boża.” Na pytanie: „Co to jest Sakrament Ołtarza?”, ks. dr Marcin Luter w swoim Małym Katechizmie odpowiada: „Jest to prawdziwe ciało i prawdziwa krew Pana naszego Jezusa Chrystusa, pod chlebem i winem nam chrześcijanom do spożywania i picia przez samego
Chrystusa ustanowione.” Luter ani na chwilę nie wątpił, że w tym Sakramencie jesteśmy uczestnikami prawdziwego ciała i krwi Chrystusa, że w nim realnie, substancjalnie i rzeczywiście obecny jest ukrzyżowany i zmartwychwstały Jezus Chrystus. Dla Lutra i dla
jego współwyznawców „w”, „z”, „pod” postaciami chleba i wina jest obecny prawdziwie, realnie i substancjalnie Jezus Chrystus ukrzyżowani i zmartwychwstały. On w Wieczerzy Świętej jest obecny nie tylko subiektywnie we wierze, ale także obiektywnie w chlebie i winie. Z istniejących w starożytnym Kościele dwóch nauk o Eucharystii –
1
„transsubstancjacji” i „konsubstancjacji”, Kościół katolicki na soborze laterańskim w roku 1215 przyjął naukę o transsubstancjacji, a luteranizm przyjął naukę o konsubstancjacji. Na tej podstawie Kościół luterański naucza w Dużym Katechizmie: „W sprawie transsubstancjacji (przemiany substancji elementów) w ogóle nie bierzemy pod uwagę sofistycznego, chytrego wymysłu, dzięki któremu zmyślają, że chleb i wino wyzbywają się i zatracają swoją naturalną substancję i że zachowuje się tylko kształt i barwa chleba, a nie pozostaje on chlebem prawdziwym. Bardzo dobrze, bowiem zgadza się z Pismem św. to, że chleb jest obecny i nim pozostaje, jak sam Paweł to określa: “Chleb, który łamiemy” (I Kor. 10,16), i dalej: “Tak niechaj je z chleba” (I Kor. 11,28).” Oczywiście księgi wyznaniowe luteranizmu mocno podkreślają konieczność udzielania wszystkim Eucharystii pod dwiema postaciami, jak ją ustanowił Chrystus i nakazał: „Pijcie z niego wszyscy.”
Dogmatyka luterańska, zwłaszcza Chrystologia naucza, że na podstawie nauki o „Ubiquitas Corporis Christi” – „wszechobecności ciała Chrystusowego”, ciało Chrystusa jest wszechobecne, a więc także w chlebie i winie poświęconym Słowem Chrystusa wypowiedzianym w Wieczerniku, które wypowiada z rozkazu i w miejsce Chrystusa, „repesentant Christi personam” (Apologia Konfesji Augsburskiej art. VII pkt 28.), a więcustanowiona  przez Kościół poprzez modlitwę do ducha Świętego i włożenie rąk biskupa
osoba (powołana „rite vocatus”). Słowa konsekracji wzięte z Ewangelii i z I listu św. ap. Pawła do Koryntian
wypowiada w czasie liturgii każdy ewangelicki biskup lub ksiądz, następująco: „Pan nasz Jezus Chrystus, tej nocy, której był wydany wziął chleb i podziękowawszy łamał i
dawał uczniom Swoim, mówiąc: Bierzcie, jedzcie, to jest † ciało Moje, które się za was wydaje. To czyńcie na pamiątkę Moją. Podobnie, gdy było po Wieczerzy, wziął i kielich, a podziękowawszy dał im, mówiąc: Bierzcie i pijcie z niego wszyscy, ten kielich jest to nowe przymierze we † krwi Mojej, która się za was i za wielu wylewa na odpuszczenie grzechów. To czyńcie, ilekroć pić będziecie na pamiątkę Moją.” Kościół uważa, że tak ustanowiony i podawany Sakrament Ciała i Krwi Pańskiej, w którym obecny jest prawdziwie Chrystus jest udzielany zarówno wierzącym jak i niewierzącym, z tym, że wierzącym ku zbawieniu, a niewierzącym ku potępieniu (por 1 Kor 11,27-28). Luter naucza, że Sakrament ten służy ku zbawieniu tylko tym, którzy mają wiarę w te słowa Pana „za was się wydaje – za was się wylewa”. Tylko ci dostępują odpuszczenia grzechów, a „gdzie jest grzechów odpuszczenie tam jest życie i zbawienie.”

CZYM JEST DLA LUTERAN EUCHARYSTIA?
Ona odnawia wspólnotę z ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Chrystusem, jest zapewnieniem życia wiecznego, daje odpuszczenie grzechów i zbawienie, ale też jest sakramentem, który odnawia wspólnotę pomiędzy braćmi i siostrami Jezusa Chrystusa (Ew J 6,53-57). Eucharystia jest Wieczerzą jedności pomiędzy poszczególnymi wierzącymi, a całym Kościołem. Dlatego nigdzie podział Kościoła nie jest tak boleśnie odczuwalny jak właśnie podczas wspólnej Komunii Świętej. Dla luteran Sakrament ten „daje przedsmak życia wiecznego, a (…) przeszłe i przyszłe wydarzenie zbawcze staje się dla nas teraźniejszością.” Dlatego w luterańskiej liturgii eucharystycznej często wypowiadane są słowa jednej z 15 modlitw eucharystycznych: „…Prosimy Cię: Poświęć nas sobie na własność, zachowaj w jednomyślności i braterstwie, w pokorze i cierpliwości. Buduj Kościół Swój, jedyny, święty,

2
powszechny, zgromadź w nim wiernych ze wszystkich stron świata i ze wszystkich narodów, i daj nam oglądać jasność oblicza Twego na wieki, gdy powtórnie do nas przyjdziesz. Przemija, bowiem świat, ale trwa Królestwo Twoje na wieki. Dlatego prosimy: Przyjdź rychło, Panie!” Podobna myśl wyrażona jest w jednej z modlitw po konsekracji chleba i wina (Anamneza): „…Prosimy Cię, spraw, aby wszyscy, którzy przyjmują Jego ciało i krew stali się jednym ciałem w Chrystusie. * Zgromadź Swój Kościół ze wszystkich stron świata i ze wszystkich
narodów, * abyśmy wraz ze wszystkimi wierzącymi mogli obchodzić wielką ucztę radości w Twoim Królestwie…” Zbożna cześć, jaką luteranie darzą Eucharystię nie pozwala im jednak na adorację i procesje eucharystyczne (nie ma specjalnego Święta Ciała i Krwi Pańskiej, oprócz Wielkiego Czwartku), gdyż Chrystus i apostołowie jedno tylko nakazali czynić z Eucharystią: „Bierzcie i jedzcie – Bierzcie i pijcie”. Tak uzasadniał Marcin Luter odrzucenie zarówno adoracji Sakramentu Ołtarza w tabernakulum lub w procesji eucharystycznej. On jest adorowany tylko
aż do jego przyjęcia. Stąd ewangelicy w Polsce i w Czechach przyjmują Komunię Świętą na klęcząco, a po spożyciu jej w niektórych diecezjach żegnają się znakiem krzyża świętego, a obecni w kościele stojąc przez cały czas rozdawania komunii św. w ten sposób czczą realną obecność Chrystusa wśród nich. Luteranie w Ameryce i w różnych regionach świata odchodząc od ołtarza po przyjęciu Komunii Świętej czynią niski ukłon przed ołtarzem. Są to znaki, którymi pragną uczcić obecnego w Sakramencie Jezusa Chrystusa. W Konfesji Augsburskiej jest, bowiem napisane: „Kościoły nasze uczą o Wieczerzy Pańskiej, że ciało i krew Chrystusa są prawdziwie obecne i rozdzielane spożywającym w Wieczerzy Pańskiej; inaczej nauczających odrzucają.” Dopuszczeniem do Eucharystii jest konfirmacja i konwersja (przyjęcie do wspólnoty Kościoła), choć teologicznie jest nim niewątpliwie Chrzest święty.

LITURGIA EUCHARYSTII
Ponieważ Nowy Testament naucza, że Sakrament Ołtarza ma być sprawowany tak
długo, aż Chrystus ponownie przyjdzie (1 Kor 11,26), dlatego od samego początku był przez
Kościół Chrystusa sprawowany w „Dzień Pański” w czasie zgromadzenia Ludu Bożego.
Stanowi on centrum nabożeństwa, jeden z dwu wierzchołków (Słowo Boże – kazanie i
Eucharystia) chrześcijańskiego nabożeństwa zwanego od wielu wieków „missa” – „msza”,
która jest „posłaniem” („missa” – „jesteście posłani”).
Ks. dr Marcin Luter napisał 3 książeczki na temat nabożeństwa, którego szczytem jest
sprawowanie Eucharystii, Podjął w nich reformę mszy – nabożeństwa głównego z
Sakramentem Ołtarza:
1. “O porządku Służby Bożej w zborze” wydanej na Wielkanoc 1523 r.
2. “Formuła Mszy i Komunii” z grudnia 1523 r.
3. “Msza niemiecka” z jesieni 1526 r.
W nich wyznaczył Marcin Luter granice jak daleko może pójść reforma z jednej strony, oraz
jak daleko z drugiej strony można i należy pozostać przy dotychczasowej tradycji katolickiej.
3
Odrzucona na pewno została msza jako powtórzenie w sposób bezkrwawy krwawej
ofiary Golgoty, jaką kapłan codziennie dokonuje na żywych i umarłych.
Natomiast nie wiele zmienił Luter ze starożytnego porządku chrześcijańskiego
nabożeństwa (mszy), bo ani samego porządku, ani ołtarzy, ani świec, ani szat liturgicznych,
lecz jego teologię, więc wszystko:„que oblationem sonant” – „co zalatuje ofiarą” (1523), co
jest powtórzeniem w sposób niekrwawy KRWAWEJ ofiary Golgoty.
Owszem nabożeństwo luterańskie też jest „ofiarą”, ale nie powtórzeniem ofiary
Golgoty, lecz „ofiarą dziękczynienia” [Eucharystią] Bogu za ofiarowanie nam zbawienia w
Jezusie Chrystusie. Kierunek tej ofiary jest, więc inny: nie człowiek ofiaruje Jezusa Bogu
Ojcu, lecz Bóg Ojciec ofiaruje Swego Syna grzesznemu człowiekowi dla jego zbawienia.
Z tych też względów luteranizm, nie kwestionując samej modlitwy za umarłych
(„oratione pro mortuis”- „nie zabraniamy się modlić za umarłych”), stanowczo odrzuca
jednak mszę za umarłych. Tak, więc w Kościele luterańskim msza może być odprawiana,
nawet przy trumnie, ale tylko DLA żywych.
REFORMOWANA NAUKA O WIECZERZY PAŃSKIEJ:
1. Duchowa obecność Chrystusa w chlebie i winie.
Kalwińska nauka „została zbudowana na reformowanym rozumieniu Chrystologii,
które znalazło wyraz w Extra-Calvinisticum.” Podkreśla się tu, że Chrystus jest realnie
obecny w Wieczerzy Świętej, ale w Duchu Świętym. Dusza wierzącego podczas
Wieczerzy Pańskiej unosi się przez wiarę do nieba, gdzie jest Chrystus, aby połączyć się z
Jego uwielbionym Ciałem i Krwią. Wierzący spożywa tylko chleb i wino, które są
znakami Ciała i Krwi Chrystusa, ale „dzięki Duchowi Świętemu zostajemy wszczepieni w
Jezusa Chrystusa, który w Ciele swoim przebywa teraz w niebiesiech po prawicy Ojca i
chce abyśmy Go – jako takiego – wielbili.” (Katechizm Heidelberski). Taką naukę o
Wieczerzy Pańskiej wyznają Kościoły Ewangelicko-Reformowane o duchowości
kalwińskiej, ale także Kościół Anglikański, z którego wywodzi się Kościół
Metodystyczny. Anglikanizm naucza, „iż zewnętrznym znakiem Eucharystii są chleb i
wino, które przyjmujemy zgodnie z nakazem Chrystusa. Natomiast darem duchowym są
Ciało i Krew Chrystusa, przez Niego rzeczywiście dane i przez wiernych przyjmowane”
(nowy Katechizm anglikański).
2. Symboliczne pojmowanie Wieczerzy Świętej.
Zwingliańskie pojmowanie Komunii Świętej jest symboliczne: chleb i wino
oznaczają tylko Ciało i Krew Chrystusa, są ich symbolem. Chleb i wino są znakami,
symbolami rzeczywistości duchowej, którą jest Jezus Chrystusa ukrzyżowany na Golgocie.
Tę naukę wyznaje większość Kościołów ewangelikalnych powstałych przez tzw. „drugą
reformację”. Niektóre Kościoły interpretują ją zupełnie symbolicznie, inne natomiast
wyznają, że przyjmują w Wieczerzy Pańskiej samego Chrystusa w postaci widzialnych
znaków.
4
RÓŻNICE WYZNANIOWE
Z powodu takiego symbolicznego pojmowania nauki o Wieczerzy Pańskiej rozpadła
się jedność Reformacji XVI wieku. Podczas rozmowy Marcina Lutra z Ulrichem Zwinglim w
Marburgu nie doszło do porozumienia właśnie ze względu na naukę o Sakramencie Ołtarza.
W rezultacie Marcin Luter napisał kredą na czarnym blacie stołu: „Hoc est Corpus meum” i
wstawszy od dysputy nie pożegnał się z Zwinglim mówiąc jedynie: „Wy macie innego
ducha!” Wielu zwolenników Zwingliego działających także w Niemczech nazywanych było
przez Lutra „Schwermerei” – „Marzyciele”. Na dwa lata przed swoją śmiercią Luter napisał
nawet niewielką pracę pt.: „Krótkie wyznanie wiary o świętym sakramencie przeciw
marzycielom (koniec września 1544)” Tu nawet Luter zaryzykował tezę, że nagła i tragiczna
śmierć Zwingliego pod Kappel kołu Zűrychu, dnia 11 października 1531 r. spowodowana
przez tzw. „stronnictwo papistów” (katolickie), była karą za nieuznawanie przez ks.
Zwingliego, proboszcza w Zűrychu, nauki o realnej obecności Chrystusa w Sakramencie
Ołtarza. Mimo to Luter jednak ubolewał (dwie noce nie spał), że Zwingli odszedł w takim
grzechu.
EKUMENIZM
Jak daleko pod tym względem obecnie się zmieniło niech świadczy fakt różnorodnego
poglądu na jedność Kościoła w aspekcie jedności Sakramentu Eucharystii nie
przeszkadzającego w braterskiej i siostrzanej współpracy różnych Kościołów w powstałym w
roku 1948 w Amsterdamie ruchu ekumenicznym, do którego 40 lat temu dołączył, choć nie
formalnie, także Kościół katolicki.
Obecnie jedne Kościoły (Rzymsko-Katolicki i Prawosławny, ale także niektóre
Kościoły luterańskie o głębokim luterańskim profilu wyznaniowym, jak: Synod Missouri,
Synod Wisconsin, SELK w Niemczech, czy też prawie wszystkie tzw. Kościoły
ewangelikalne) uważają, że warunkiem interkomunii jest osiągnięta pełna jedność Kościoła, a
inne Kościoły (ewangelicko-unijne, większość luterańskich, anglikańskie, metodystyczne i
starokatolickie) uważają, że do pełnej jedności można dojść poprzez interkomunię i
intercelebrację. Sprawa jest, więc otwarta, gdyż nadal nie osiągnięto jeszcze pełnej widzialnej
jedności w Eucharystii rozumianej różnie przez różne Kościoły.
Opracował: Ks. mgr Jan Gross, Cieszyn – Wielkanoc 2008 r.
LITERATURA:
1. Confession Augustana – III. 2004: Leben aus Gottes Sakramenten, Freude
am Heiligen Abendmahl, Neuendettelsau 2004.
2. Das Abendmahl, EKD, Gütersloh 2003.
3. Marcin Luter: Krótkie wyznanie o świętym sakramencie przeciw
marzycielom, przekład, wprowadzenie i komentarz Mateusz Osęka,
Warszawa 2007.
4. Karol Karski [prof. dr hab.]: Symbolika – Zarys wiedzy o Kościołach w
Wspólnotach Chrześcijańskich, CHAT Warszawa 1994.
5
5. Ks. dr Andrzej Wantuła: Porządek Kościelny Wacława Adama – Początki
organizacji Kościoła Ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim, odbitka z
„Rocznika Teologicznego”, Warszawa 1937.
Autor artykułu:
Ks. Jan Gross, duchowny luterański, mgr teologii na podstawie pracy pisanej pod
kierunkiem ks. biskupa prof. dr. Andrzeja Wantuły na temat: „Stosunek Kościoła
Ewangelicko – Augsburskiego do kultu Maryi Panny”, b. proboszcz administrator w
Orzeszu (1978-1995) i w Tychach (1978-2004), emerytowany proboszcz w Mikołowie
(1978-2004), b. radca Konsystorza (1990-2001), b. Prezes Synodu Kościoła (2002-
2007), aktualnie przewodniczący Śląskiego Oddziału Polskiej Rady Ekumenicznej (od
roku 1982). Od roku 2004 na emeryturze w Cieszynie.